سموم کشاورزی موادی به صورت مایع، جامد و یا گاز هستند که به منظور نابودی آفت‌ها به کار می‌روند. بعضی از این آفتها که مورد علاقه انسانها نیستند، حشرات، علفهای هرز و میکروب‌هایی هستند که گیاهان را از بین می‌برند. هر کدام از سموم کشاورزی تولید شده دارای اثرات بیولوژیک خاص هستند که ممکن است روی آفات، بیماری ها و علف های هرز مؤثر باشند.

سموم کشاورزی موادی به صورت مایع، جامد و یا گاز هستند که به منظور نابودی آفت‌ها به کار می‌روند. بعضی از این آفتها که مورد علاقه انسانها نیستند، حشرات، علفهای هرز و میکروب‌هایی هستند که گیاهان را از بین می‌برند. هر کدام از سموم کشاورزی تولید شده دارای اثرات بیولوژیک خاص هستند که ممکن است روی آفات، بیماری ها و علف های هرز مؤثر باشند.

 

ردیف	لیست انواع سم
۱	علف کش ها
۲	قارچ کش ها
۳	حشره کش
۴	کنه کش ها
۵	ادجوانت

 

کاربرد سموم مختلف در کشاورزی

• با توجه به رشد روز افزون جمعیت نیاز به تولیدات کشاورزی و مواد غذایی در جهان روز به روز بیشتر می شود. و این در حالی است که هر سال مقادیر زیادی از گیاهان زراعی و حاصل دسترنج کشاورزان زحمت کش در مزرعه و یا انبار مورد هجوم حشرات زیان آور عوامل بیماری زا و علف های هرز قرار می گیرند از این رو حفاظت گیاهان مورد کشت از گزند عوامل مخرب روز به روز اهمیت ویژه ای پیدا می کند .

• قدمت مبارزه شیمیایی با آفات و بیماری های گیاهی به بیش از هزار سال پیش از میلاد مسیح بر می گردد . هومر شاعر یونانی در حدود ۱۰۰۰سال پیش از میلاد مسیح در مورد کنه کشهای گوگردی و خاصیت تدخینی آنها مطالبی را نوشته است.

بطور کلی می توان توسعه و تولید سموم آفت کش را به چهار دوره تقسیم کرد :

• دوره اول : تا پیش ازکشف حشره کش ددت بود . .نسل اول آفت کشها

• دوره دوم : از سال ۱۹۶۷ – ۱۹۹۳ . .نسل دوم آفت کشها

• دوره سوم از سال ۱۹۶۷ تا کنون . نسل چهارم آفت کشها

• دوره چهارم :نسل چهارم آفت کشها

فلسفه مبارزه شیمیایی

جایگاه مبارزه شیمیایی در مدیریت تلفیقی آفات عبارت است از بکار گیری انواع روشهای مبارزه بر علیه یک یا چند آفت به صورت منظم و سازمان یافته که بر اساس اصول و قواعد خاص صورت می گیرد و بر این اساس خسارت حاصله تا زیر سطح زیان اقتصادی پائین می آید.

مبارزه شیمیایی با آفت

مفهوم حفاظت از گیاهان در برابر آفات عبارت است از کاهش دادن جمعیت آفات در هر مرحله از رشد که تاثیر مستقیم در ایجاد خسارت در محصول دارند.

زمان سم پاشی

• کشاورز باید بداند که برای کنترل آفت چه نوع آفت کش و چه میزانی مورد نظر است . در برخی مواقع لازم است یک سم پاشی ملایم صورت بگیرد و این خود باعث کاهش مقاومت می شود .برای پیش بینی میزان سم مورد نیاز و زمان سم پاشی مناسب باید پیش بینی از وضعیت آفت داشته باشیم پیش بینی وضعیت آفت و جمع آوری یک سری اطلاعات اختصاصی و بیولوژیک و تلفیق آنها با شرائط جوی می باشد .در حال حاضر میزان اطلاعات در زمینه محدود است .

محاسبه مقدار سم

۱- محاسبه مقدار سم لازم از یک فرمولاسیون (X) با توجه به مقدار ماده موثره در هکتار (A) و در صد ماده موثره در فرمولاسیون (B) بوسیله رابطه زیر صورت می گیرد.

X = A x100

B

۲- برای محاسبه مقدار سم موثره (Y) که لازم است با مقداری از یک ماده رقیق کننده (Q) برای به دست آوردن غلظت معینی از سم مخلوط می گردد از رابطه زیر استفاده می گردد.

Y=Q x

اهداف

• یک آفت کش لازم است روی هدف بخصوصی که مورد هجوم آفت بیماریهای گیاهی و علفهای هرز قرار گرفته بکار برده شود. آلودگی محیط زیست بوسیله آفت کشها در اثر دریفت(قطرات رانده شده به خارج از هدف ) آنها به خارج از مزرعه و بیرون از محدوده سم پاشی یکی از معایب کار بوده و انتفادی است که به آفت کشها می شود مخصوصا موقعی که اثرات سوء دریفت آشکار باشد .

مبارزه با آفات

 مفهوم حفاظت از گیاهان عبارت است از کاهش جمعیت آفات در مرحله ای از تکامل آن که مسئولیت مستقیم خسارت به مزارع را بر عهده دارد . موثر ترین روش در حفاظت از گیاهان موقعی است که سم بکار رفته در مزرعه مورد هجوم آفات قرار گرفته به طور ضربتی جمعیت آن را کاهش داده و این کار طوری انجام شود که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.

طبقه بندی سموم

۱- بر اساس نحوه ورود به بدن

_ سموم گوارشی

_ سموم تماسی

_ سموم تدخینی

۲- براساس نحوه حرکت در گیاه

_ سموم سیستمیک

_ سموم نیمه سیستمیک

شناخت سموم و مبارزه با حشرات و جوندگان

اصولا سموم را به چهار دسته تقسیم می کنند که به ترتیب مصرف در بهداشت عبارتند از:

۱- ارگانو کلره ‏
۲- ارگانو فسفره
۳- کارباماتها
۴- پایروتروئیدها

سموم کلره

این دسته سموم بیشتر در بهداشت مصرف داشته ولی امروزه به دلیل خاصیت ابقایی بیش از حد در طبیعت و نیز قابلیت تجمعی در بافت های چربی جانوران کمتر از آنها استفاده می شود.
سردسته این سموم سم ددت بوده که به جرات می توان گفت نقش آن در زندگی بشر به اندازه پنی سیلین بوده و با استفاده از آن توانستند ناقلین بیماری مانند : طاعون ، تیفوس ، تب زرد ، مالاریا ‏، بیماری خواب و … را کنترل کنند.

به نظر اینجانب این سم با توجه به کم خطر بودن و خاصیت ابقایی بالا در اماکن و جاهای مناسب مثل مبارزه با مار و عقرب و رتیل و بویژه موریانه که نیاز به خصوصیات فوق دارد جزء بهترین گزینه ها خواهد بود.
سم دیگر این دسته لیندین بوده که بیشترین کاربرد آن در مورد حشرات و جوندگان خزنده و رونده مانند : عقرب ‏، رتیل ، مورچه ، موریانه کاربرد دارد. سم لیندین به صورت ترکیب با سبوس سم اختصاصی بر علیه آبدوزدک می باشد.

 سموم فسفره

این سموم بیشتر در کشاورزی کاربرد داشته ولی امروزه با تغییر در فرمولاسیون برخی از این سموم مانند دیازینون و دورسبان و تبدیل آنها به سموم میکروکپسولی به نام دیاکاپ و امپایر ۲۰ تحولی در استفاده از این سموم در بهداشت ایجاد نموده اند.از این دسته از سموم می توان اکتیلیک ‏، دورسبان ، مالاتیون ، دیازینون و .. را نام برد که اصولا دارای سمیت بالا برای پستانداران بوده و بیشتر با غلظت ۱۰ برابر معمول در کشاورزی در بهداشت مصرف می شوند.

به عبارت دیگر غلظت پیشنهادی در بهداشت ۱۰ برابر دوز پیشنهادی کارخانه جهت کنترل حشرات کشاورزی است. این سموم بیشتر با غلظت ۵/۲% یعنی ۲۵۰ سی سی در ۱۰ لیتر آب در بهداشت مصرف می شوند.
از این دسته سموم بهتر است در مواقعیکه حشرات به سایر سموم مصرفی در بهداشت جواب نمی دهند استفاده نمود.

سموم کاربامات

این دسته سموم نیز بیشتر در بهداشت مورد استفاده داشته ولی مهمترین ایرادی که برخی از این سموم دارند دیر اثر بودن تاثیر آنهاست از جمله این سموم می توان به کارباریل یا سوین و پروپوکسور یا بایگون اشاره کرد. از سم بایگون( مایع) بیشتر به صورت ۵/۲% برای مصارف بهداشتی استفاده شده و کارایی آن برای اکثر حشرات بسیار مناسب است .

از سم سوین (پودری) بیشتر به صورت پودری و یا محلول در آب برای مبارزه با حشرات و سایر بندپایان خزندن و رونده مانند : رتیل ، عقرب ، مورچه ، ملخ و … استفاده می شود .

سموم پایروتروئید

امروزه بیشترین سموم مصرفی در بهداشت به دلیل کم خطر بودن آن برای انسان و سایر پستانداران از دسته سموم پایروتیروئیدی می باشد. از این دسته سموم می توان به سمومی مانند کوپکس ، آیکون ، پرمترین ، سیپرمترین ، دلتامترین که بیشترین مورد مصرف را در کشور ما دارند، نام برد. در حال حاضر از آیکون یا لمبهادوسیهالوترین و دلتامترین ۵% بیشتر در مبارزه با پشه ها بویژه ناقلین مالاریا و آغشته کردن پشه بندها و مبارزه با پشه خاکی ها استفاده می شود.

روشهای کاربردی مبارزه با حشرات و جوندگان موذی

الف ) مگس خانگی :

مطالعات تجربی و اپیدمیولوژیک نشان داده است که این مگسها به علت عادات رشد در محیط های کثیف و تغذیه از مواد آلوده و فضولات می توانند طیف وسیعی از عوامل بیماریزا از قبیل ویروسها ، باکتریها ، پروتوزوآ و تخم نماتدها و کرمهای انگل را بطور مکانیکی و توسط پاها ، خرطوم و موهای موجود برروی بدن منتقل نمایند.

این حشره بیشتر در جاهایی که اصول بهداشت محیط رعایت نشده و در اماکنی که زباله ها را دیر به دیر دفع می کنند و یا در نزدیکی آنها دامداری ، مرغداری و یا کود حیوانی برای فضای سبز انباشته شده و یا مواد آلی در حال پوسیدن وجود داشته، فعالیت دارند

سموم مورد مصرف

بهداشت محیط بهترین روش کنترل مگس هاست و در این راستا به منظور حذف محلهای نشو نمای مگسها عملیات بهسازی و بهینه سازیمحیط، روشهای جمع آوری و از بین بردن زباله کود و کمپوست از اهمیت ویژه ای برخوردار است، پخش کردن کودها در لایه هایی کمتر از ۱۰ سانتی متر ‏، جمع آوری و دفع بهداشتی زباله ها ، دفع بهداشتی فضولات انسانی و … می باشد.
استفاده از حشره کشها به عنوان مکمل عملیات مبارزه در جهت ریشه کنی یا کنترل مطلوب مگس بکار می رود.
کنترل از طریق سمپاشی ابقایی :

اماکن مورد سمپاشی :

سطوح داخلی و خارجی و اطراف مناطق نگهداری دام و حیوانات ، سمپاشی مناطق جمع آوری و دفن زباله

سموم مورد استفاده در مبارزه با مگسهای بالغ

پریمفوس متیل ۲-۱ گرم در متر مربع ، پرمترین۰۵/۰-۰۲۵/۰ گرم متر مربع ، دیازینون ۸/۰-۴/۰ گرم در مترمربع سیپرمترین ۱/۰ – ۰۲۵/۰ گرم بر متر مربع ، دلتامترین ۱۵/۰ – ۰۰۷۵/۰ گرم بر متر مربع

در هنگام استفاده از سموم ذکر شده بایستی دقت نمود که از آلودگی مواد غذایی و آب آشامیدنی با سموم خودداری شود و سمپاشی مستقیم بر روی حیوانات و یا سطوحی که ممکن است توسط آنها لیسیده شود ممنوع است به منظور مبارزه با مراحل لاروهای مگس های می توان از پودر سوین به صورت پودر پاشی محل دفن زباله و نگهداری کود و دیگر اماکن مشابه استفاده نمود .

لاکن به علت امکان وجود مقاومت نسبت به حشره کش مورد اشاره در برخی از جمعیتهای مگسها می توان از حشره کشهای دیگر نظیر فنیتروتیون ، فنیتون ، مالاتیون ، پریمفوس متیل به میزان ۵/۲ تا ۲۵ گرم ماده موثر در لیتر بر چسب حجم و ضخامت مواد آلی در حال پوسیدن در ۲۸ تا ۵۶ لیتر آب برای هر ۱۰۰ متر مربع استفاده نمود.

سایر سموم مورد مصرف و جدید عبارتند از:

۱- آلفا کرون :

این سم یک نوع اختصاصی بر علیه مگس خانگی بوده که از دسته سموم پایروتیروئیدی می باشد.
این سم به صورت پودر بوده و معمولا بایستی آن را با ۴۰۰ سی سی آب مخلوط کرد و با قلم مو به سطوح و لبه های تیز وسایل مالید. ( کارایی به صورت طعمه مسموم )
تجربه شخصی نشان داد بهتر است از این سم به میزان هر بسته نیم کیلویی در ۱۰ لیتر آب همراه با ۵/۰ کیلو شکر حل شده، استفاده کرد و در تمام جاهایی که مگس فعالیت دارد و بویژه بر روی لبه های اشیائ و اجناس ، سیم های برق ، طناب و وسایل آویزان سمپاشی نمود.

۲- اسنیپ :

این سم نیز یک نوع اختصاصی بر علیه مگس خانگی بوده که از سته سموم پایروتیروئیدی می باشد. به صورت گرانول بوده این سم را با چیزی مخلوط نکرده بلکه با دستگاه گرانول پاش و یا دستی آن را در جاهایی که به صورت طبیعی خیس یا مرطوب بوده و یا توسط خودمان خیس شده می پاشند.

۳- دیازینون ‏، مالاتیون ، دورسبان :

این سموم که از دسته سموم فسفره بوده به صورت محلول ۵/۲% (۲۵۰ سی سی در ۱۰ لیتر آب ) همراه با نیم کیلو شکر حل شده و یا بر روی زباله ها بدون شکر استفاده کرد.

ب) پشه ها :

از آنجاییکه پشه ها دارای دگردیسی کامل بوده لذا سه مرحله از ۴ مرحله زندگی خود یعنی ( تخم ،لارو و پوپ ) را در آب زندگی کرده تنها مرحله بلوغ خود را در محیط بیرون از آب زندگی کرده و تنها در این مرحله است که جنس ماده آن برای تخمگذاری نیاز به خونخواری دارد لذا مبارزه اصلی بر روی پشه ها بر روی مبارزه با مراحل لاروی می باشد که برای این کار بایستی یا با استفاده از سمومی مانند ابیت ، مواد نفتی لاروکشی کرد و یا با پرکردن لانه های لاروی ، جمع آوری و دفع زباله ها ، نخاله های ساختمانی ، جمع آوری و دفع لاستیکهای ماشین قوطی های مانند قوطی کنسرو و هر آن چیزی که در آن آب جمع شود از جمله کارهایی است که در کاهش وفور پشه ها موثر است.

بهترین راه برای مبارزه با پشه های بالغ البته بسته به اینکه پشه ها اندوفیل ، اگزو فیل و یا آندوفاز ویا اگزو فاژ باشند، سمپاشی ابقایی است. مهمترین سمومی که در حال حاضر بر علیه پشه های بالغ بکار می رود سم آیکون بوده که به میزان یک بسته ۵/۶۲ گرمی در ۱۰ لیتر آب و یا سم دلتامترین به میزان یک بسته ۱۰۰ گرمی در ۱۰ لیتر آب است که به صورت سمپاشی ابقایی بر رو.ی کلیه سطوع بطور دقیق انجام می گیرد.

ج ) سوسریها :

بسته به اینکه نوع سوسری (ریز یا درشت ) باشد نوع سمپاشی فرق دارد. سوسریها بطور کلی در اماکنی زندگی می کنند که گرم ، مرطوب ، تاریک و دارای مواد آلی در حال فساد باشند .

برای مبارزه با سوسریهای نوع آمریکایی (درشت ) بیشتر راه آبها ، سرویسهای بهداشتی ، تاسیسات ، انباری ، موتورخانه ، فاضلاب ، و هر آن چیزی که با فاضلاب سر و کار دارد بایستی به دقت سمپاشی شود.

در مورد سوسریهای آلمانی (ریز ) بایستی تاکید سمپاشی را بیشتر بر روی آشپزخانه و آبدارخانه ها انجام داد و لذا پشت و داخل کابینت ها ، پشت کلید و پریز شل ، سوراخ رول پلاگ ، زیر سینک دستشویی ، اتصال لوله ها و سیم ها ، مل ورود و خروج انواع لوله ها و …. را سمپاشی کرد.

سموم مورد استفاده:

برای سوسریهای درشت بهتر است از دسته سموم پایروتیروئیدی استفاده کرد و مقدار مصرف آنها را با توجه به توصیه کارخانه سازنده تا ۵/۱ برابر استفاده نمود.

برای سوسریهای ریز بهتر است در درجه اول از سموم پایروتیروئیدی و در صورت بروز مقاومت از سموم ترکیبی فسفره و پایروتیروئید به میزان ۵۰% از مقدار دوز توصیه شده برای هر کدام از سمها استفاده کرد . برای مثال اگر قرار است که در یک پمپ ۱۰ لیتری ۲۵۰ سی سی از سم دورسبان و یا۱۵۰ سی سی سم سیپرمترین به تنهایی استفاده شود مقدار ۱۲۵ سی سی از سم دورسبان را با ۷۵ سی سی سم سیپرمترین در ۱۰ لیتر آب مخلوط می کنند.

برای سمپاشی آشپزخانه که بطور مرتب در معرض شستشو قرار دارد بهتر است از سم اکتیلیک به میزان ۵۰۰ سی سی در ۱۰ لیتر آب استفاده کرد.

در حال حاضر علاوه بر سموم گفته شده می توان در بخشهای مثل محل زندگی مریض های آسمی ، بخش نوزادان و … از طعمه های مسموم که در بازار سم وجود داشته و بی بو بوده و هیچ خطری برای انسان ندارد مانند ماکس فورث استفاده کرد.

چ ) ساس ها :

بطور کلی ساس ها موجودات مزاحمی بوده که از نظر انتقال بیماری دارای اهمیت نیستند . هر دو جنس نر و ماده آن در تمام مراحل نمفی و بالغ خونخوار بوده و در شب فعالند. و چون در هنگام خونخواری بزاق ترشح کرده ایجاد تحریک و خارش شدید می کنند .

در طی روز در زمانیکه خونخواری صورت نمی گیرد نمفها و بالغین بی حرکت در محلهای تاریک و خشک مانند شکاف ها و درز لوازم چوبی منزل ، دیوارها ، سقف ها ، لابلای کفپوشهای چوبی، زیر درز کاغذ دیواری ، بین تشک و تختخواب مخفی می شوند .

ساسها هیچ بیماری را به انسان منتقل نمی کنند ولی گزش آنها ممکن است ایجاد کم خونی و آلرژی نماید که بستگی به حساسیت افراد و تعداد گزشهای وارده دارد.

نقل و انتقال : ساسها توسط اجناس دست دوم خریداری شده و یا وسایل چوبی کرایه ای مثل میز و صندلی مجالس صورت می گیرد . یک ساس بالغ می تواند یک کلنی ساس بوجود بیاید ساسها دارای بوی خاصی هستند که نتیجه ترشح غدد موجود در بند سوم سینه آنها می باشد

روش مبارزه

اساس مبارزه با این حشرات انجام سمپاشی ابقایی در داخل اماکن بوده وبایستی عمل سمپاشی را صبح زود انجام داد
مناطق مورد سمپاشی شامل قسمتهای مختلف تختخواب ، تشکها ، وسایل چوبی ، پشتی ها و کلیه درزها و شکافهای موجود در کف اتاق و دیوارها می باشد.

سموم مورد مصرف

گامگسان ۵/۰% و در صورت بروز مقاومت مالاتیون ۲-۱% ، دیازینون ۵/۰% ، دی کلرووس ۵/۰% ، پریمفوس متیل به میزان ۱۰ گرم ماده موثر در لیتر ، دلتامترین به میزان ۰۵/۰ گرم در لیتر استفاده از ترکیبات پیروتروئیدی مانند بیورزمترین Bioresmetrin ، پرمترین یا سیپرمترین به مقدار ۲-۱ گرم در لیتر به فرمولاسیون حشره کش های فوق به دلیل تحریک این حشرات و خارج کردن آنها از محلهای اختفاء و در نتیجه تماس با حشره کش بسیار مفید خواهد بود

د ) ملخ :

اصولا ملخها یا بومی یک منطقه بوده و یا به صورت مهاجرند . برای مبارزه با ملخهای بومی بهتر است از سمومی مانند لیندین و یا سوین را به میزان یک کیلو در ۱۰ کیلو سبوس برنج و یاسبوس گندم و ترجیحا همراه با ملاس چغندر که به خوبی مخلوط شده باشد به صورت طعمه مسموم استفاده کرد.

در مورد ملخهای مهاجر یا بایستی به آنها کاری نداشت ، چرا که خود به خود بعد از یک یا چند روز از منطقه عبور کرده و یا با استفاده از طعمه های مسموم ذکر شده و یا در موارد حاد و بارز به صورت سمپاشی مستقیم با سموم و غلظت های ذکر شده در مورد سایر حشرات و بعضا غیظ تر مبارزه را انجام داد.

ر ) عقربها و رتیل :

عقربهاو عنکبوتها (رتیل ) ناقل بیماری نیستند ولی ممکن است در اثر نیش زدن به انسان و سمومی که به بدن تزریق می نمایند باعث ناراحتی های شدید و جدی و گاها مرگ شوند.

عقربها

عقربها جانورانی شب فعال بوده که در هنگام روز در زیر سنگها ، کلوخ ، بقایای انباشته شده گیاهان ، لابه لای شکاف دیوارها و در گونه های حفار عقرب در سوراخهایی که در زمین کنده می شود استراحت می نمایند . سمیت عقربها به اندازه و رنگ آنها بستگی ندارد و بعضی از عقربهای بزرگ بدون خطر بوده در حالی که گزش انواعی از عقربها که از جثه کوچکتری برخوردار می باشد که به علت وجود فاکتورهای سمی خطرناک می تواند مرگ آخرین باشد. خطرناکترین عقرب ایران یک عقرب زرد رنگ با طول ۷ سانتی متر با نام محلی گادیم می باشد.

روشهای مبارزه

استفاده از حشره کشها باید در داخل اماکن و محلهایی که عقرب ها تمایلی به ورود یا مخفی شدن دارند مانند زیر وسایل منزل ، زیر زمینها ، زیر شیروانی ، کنار اتاقها، داخل کمدها انجام گیرد و در فضای باز خارج از منازل باید حشره کشهایی را در قسمتهایی بکار برد که ساختمان با خاک تماس دارد از جمله این مناطق می توان به پی و پایه ساختمان ، ستونها و راهروها و ایوانها و رواقها اشاره کرد ارتفاع سمپاشی در این مناطق تا ۶۰ سانتی متر از سطع زمین می باشد و سمپاشی توده های سنگ و چوب و الوار انباشته شده در اطراف ساختمان نیز ضروری است.

حشره کشهای مورد استفاده جهت مبارزه با عقرب و رتیل

مالاتیون بی بو به میزان ۵۰ گرم ماده موثر در لیتر
لیندین به میزان ۵ گرم ماده موثر در لیتر
پروپوکسور به میزان ۲۰ گرم در لیتر به تنهایی یا به همراه دیکلرووس به میزان ۵ گرم در لیتر استفاده نمود.

رتیلها یا عنکبوتهای سمی

تمام عنکبوتها که در لفظ عامه به رتیل شناخته شده اند دارای سم می باشند ، لاکن فقط تعداد محدودی از آنها برای انسان خطرناک هستند .عنکبوتهای بیوه سیاه و قهو های از جنس لاترودکتوس ، عنکبوتهای نسبتا کوچکی هستند که برای انسان بسیار خطرناک تر از عنکبوتهای بزرگ به ظاهر خطرناک به نام تارانتولا می باشد.

روشهای مبارزه

سمپاشی عنکبوتها و توده های تخم و تارهای آنها با حشره کشها بهترین روش برای مبارزه است در این راستا باید دیوارها ، زوایای اماکن ، شکافها ، فضاهای زیر لوازم منزل منزل و توده های آشغال و مواد زائد و تودهای چوپ و الوار و سایر مواد زائد را سمپاشی کرد.

احتیاط:

در مواقعی که سمپاشی در سقف اتاقها و اماکن انجام می شود که باید دقت نمود که عنکبوتها خصوصا بیوه های سیاه ممکن است تحریک شده و از بالا به پایین افتاده و موجبات گزش فرد را فراهم نمایند.

این دو موجود که از دسته موجودات کلیسر دار بوده خود شکارچی بسیاری از حشرات و موجودات کوچک دیگر بوده ولی در این بین رتیل به دلیل نداشتن غده سمی و نیز زائده ای برای تزریق سم خطری ندارد لذا دارای اهمیتی از نظر پزشکی نیست . عقربها به دلیل داشتن نیش های خطرناک و سمی دارای اهمیت می باشند که در این حال خطرناکترین عقربها نوع زرد با دمی باریک و دراز شبیه دم گاو با پدیپالپای برجسته و نیش کوتاه می باشد که سم آن نوروتوکسیک می باشد.

برای مبارزه با این موجودات ضمن انجام آموزش به پرسنل در معرض خطر ، انجام ملاحظات احتیاطی مثل بازرسی کفش و لباس در آماکن آلوده ، ایجاد یک کمربند آبی (در صورت مقدور بودن ) در اطراف چادر یا محل سکونت ایجاد کرده و یا با نگهداری و پرورش چند مرغ و خروس آنها را کنترل نمود.

سموم مورد استفاده:

برای سمپاشی بر علیه عقرب به ویژه در اماکن نزدیک به محل سکونت افراد بایستی عملیات سمپاشی در ابتدای صبح انجام داد تا در اثر تحریک عقربها توسط سم افراد در معرض گزش آن قرار نگیرند.

سموم مورد استفاده عبارتند از : دیازینون به میزان ۱۰ گرم در لیتر ، لیندین به میزان ۵ گرم در لیتر ، مالاتیون به میزان ۳۰ گرم در لیتر ، بندیوکارپ به میزان ۴/۲ تا ۸/۴ گرم در لیتر و سموم پایروئروئیدی و یا سمومی که دارای خاصیت ابقایی بالا و نیز خاصیت تاثیر تدخینی دارند طبق دوزهای اعلام شده استفاده نمود.

و ) جوندگان :

اصولا ما با سه نوع جونده مواجهه خواهیم بود: ۱- موشهای خانگی ۲- رتها ۳- موشهای صحرایی

۱- موش خانگی Mus musculus : موشی است با دم دراز و چشمهای درشت و لاله گوش نسبتا بزرگ که در سوراخها و شکافهای موجود در خانه ها لانه گزیده و در اماکن انسانی زیاد دیده می شود.

۲- موش کشتی یا موش بام Rattus rattus :موش سقف یا موش سیاه و قهوه ای نیز معروف است موشی است با جثه نسبتا بزرگ و کشیده که طول دم آن از مجموع سر و تنه حیوان بزرگتر است پوزه این موشها نسبتا باریک می باشد و گوش ها بلند است.

۳- موش نروژی یا موش فاضلاب Rattus norvejicus: موشی است با جثه نسبتا بزرگ که طول دم آن از مجموع سر و بدن حیئان کوتاهتر است ، پوزه این حیوان پهن و گوشها نسبتا ضخیم و کوتاه است .

روشهای مبارزه با موش ها

الف : روش حفاظت مکانیکی Mechanical proofing

حفاظت مکانیکی به اعمالی اطلاق می شود که موشها را از رسیدن به غذا و پناهگاه و آب در ساختمان ، انبارها و سایر اماکن باز می دارد.

۱- حذف غذا : پس مانده های مواد غذایی موجود در زباله ها بزرگترین منبع غذایی برای موشهای شهری یا اهلی می باشند لذا بایستی بطور بهداشتی جمع آوری وحمل و دفع شود .

۲- حذف آب : موشها در صورت عدم دسترسی به آب در کمتر از ۴-۳ روز از بین می روندلذا بایستی در داخل ساختمان لازم است سوراخهای فاضلاب را با کفشوی مناسب وشاند و از چکه کردن شیرهای آب و قرار دادن ظروف آب در زیر آنها خودداری نمود.

ب: حذف پناهگاه ها Rodent proofing

تعدادی از جوندگان نظیر موش خانگی ، موش نروژی ، موش سقف تمایلی به داخل شدن به اماکن انسانی دارند لذا ساختمانها باید به طریقی ساخته شود که از ورود آنها جلوگیری به عمل آید و در آب کانالهای فاضلاب به خصوص شب هنگام کاملا بسته باشد.

ج : تله گذاری :

در محلهایی که امکان جمع آوری لاشه موشهای مرده امکان پذیر نیست و امکان ایجاد بوی تعفن وجود دارد با توجه به اینکه موشها معمولا راهایی را برای عبور و مرور استفاده می کنند که کنار دیوار یا کنار پناهگاه آنها باشد تله ها را بایستی بر اساس این رفتار موشها در محل رفت و امد آنها قرار داد علاوه بر تله های مکانیکی اخیرا استفاده از تله های چسبان نیز متداول شده است .

این تله ها به صورت صفحات آغشته به چسب مخصوص هستند که قادر است موشها را نگه دارد و بهتر است روی این صفحات طعمه برای جلب حیوان قرار گیرد همچنین برای محافظت سطوح کوچک یا محلهایی به شدت باید از دسترسی موشها در امان باشد می توان از حصار الکتریکی استفاده نمود.

مبارزه شیمیایی:

در راستای مبارزه شیمایی با موشها از مواد فوق استفاده می شود .

الف : دور کننده ها

این مواد موجب دور شدن موشها ازمحل های خاصی نظیر جعبه محصولات کشاورزی و بسته های مختلف و سیم های برق می شود . از جمله این مواد می توان تیرام و سیکلو هگزاهید اشاره کرد .

ب : سموم موش کش

۱- مواد تدخینیی :

این مواد در کشتی ها ، ها÷یماها ، انبارها و سایر اماکنی که امکان مسدود نمودن کامل آنها وجود دارد جهت از بین بردن موش ها استفاده می شوند . از جمله این مواد می توان به گاز متیل بروماید دی اکسید گوگرد ، فسفید هیدروژن ، دی اکسید کربن اشاره کرد .

۲- طعمه گذاری :

متداول ترین مبارزه با موش ها در اماکن استفاده از سموم است که طی آن مواد خوراکی مورد علاقه این حیوان را به سموم مختلف آغشته می کند . برای طعمه گذاری در اماکن مسکونی بهتر است که از جعبه یا لوله های مقوایی ، یا قطعات لوله های پلیکا استفاده نمود تا ضمن محافظت از سم منع از پراکنده شدن آن در مکان شده و نیز قابل جمع آوری باشد . ونیز موجب تحریک حس کنجکاوی حیوان شود .

نکته مهم اینکه قبل از مبارزه با جوندگان و یا حین مبارزه با آنها حتما بایستی مبارزه با حشرات هم صورت بگیرد چرا که با از بین بردن جوندگان حشراتی که بر روی جوندگان زندگی کرده سراغ میزبانهای جدید از جمله انسان رفته و ممکن است باعث انتقال برخی از بیماریهای خطرناک به انسان شوند.

برای مبارزه با جوندگان یا از سموم حاد مانند فسفر دوزنگ و یا از سموم آنتی کواگولانت ها (شامل وارفارین ، کوما تترالیل(راکومین ) ، برودی فاگوم (کلرات ) ، برومادیولون (لانیرات )) استفاده می شود.

بهتر است برای مبارزه با جوندگان حتی المقدور از سموم حاد استفاده نشود چرا که برای انسان و سایر پستانداران بسیار خطرناک می باشد. مع الوصف از این سموم در مواقع اضطراری و برای مبارزه ضربتی بر علیه جوندگان می توان استفاده کرد. بهتر است این سموم را با انجام ملاحظات احتیاطی و رعایت بهداشت شخصا تهیه کرد.

طرز تهیه سم فسفر دوزنگ

ابتدا مقدار مورد نظر از گندم ، ذرت ، برنج مثلا ۱ کیلو را با ۵۰ سی سی روغن مایع مخلوط کرده خوب به هم زده و بعد مقدار ۵۰ گرم فسفر دوزنگ را با آن مخلوط کرده مجددا به خوبی بهم زده و بعد به مقدار یک قاشق مربا خوری در محلهای رفت و آمد جوندگان ، که معمولا جاهای پنهان است قرار داده می شود. در جاهایی که محیط خشک بوده و آب کمتر در دسترس قرار دارد بهتر است از مواد غذایی مانند خیار ، هویچ ، سیب زمینی به میزان هر کیلو ماده غذایی که خرد شده باشد با ۵۰ گرم فسفر دوزنگ مخلوط کرده و در سوراخهای جوندگان قرار داده می شود.

سموم آنتی کواگولانت که جزء سموم تاخیری بوده بیشتر به صورت آماده شده در بازار به دو صورت گرانول و پلیت موجود می باشد. از سموم پلیتی بیشتر در جاهای با رطوبت بالا ، مثل راه فاضلابها استفاده می شود و از گرانولها در سایر نقاط استفاده می شود.

برای مبارزه با موش خانگی بویژه در ادارات ، مهدکودک ها و آشپزخانه ها می توان از چسب ضد موش هم استفاده کرد به همین منظور می توان چسب موش را به صورت لایه ای بر روی ورقی فلزی و یا کاشی و سرامیک مالیده و در کنار دیوار و در مسیر حرکت موشها قرار داد . این چسبها موش را زنده گرفته و لذا بایستی آنها را با همان وسیله در زیر خاک مدفون کرد.

نکته قابل ذکر اینکه هرگز نباید آنها را آتش زد چراکه ممکن است در حین آتش گرفتن از چسب جدا شده ، فرار کرده و باعث آتش سوزی شوند.

آفات انباری

در انبارهای مواد غذایی علاوه بر جوندگان ممکن است حشرات مختلفی مانند انواع سوسکها ( نه سوسریها ) شپشک ها و … وجود دارد که برای مبارزه و کنترل آنها علاوه بر استفاده از سموم بایستی رعایت مسایل بهداشتی و انبار داری را هم نمود.

مواد غذایی حداقل بر روی پایه هایی به ارتفاع ۲۰ سانتی متر قرار گیرند ، بین موادغذایی راهروهایی برای رفت و آمد و کنترل مواد غذایی وجود داشته باشد. انبار بایستی دارای سیستم تهویه مناسب ، نور مناسب بویژه نور خورشید باشند.

برای مبارزه با آفات انباری بایستی از سموم تدخینی مانند فسفید آلومنیوم ، و سموم مشابه استفاده کرد.میزان محاسبه برای هر متر مکعب فضا یک قرص خواهد بود