یکی از ویژگی‌های فیزیکی خاک بافت آن است. اندازه نسبی ذرات خاک را اصطلاحاً بافت خاک گویند که حاکی از ریزی و درشتی خاک می باشد. به عبارت دیگر مقدار نسبی شن و سیلت و رس که ذرات کوچکتر از سنگریزه می باشد ( قطرشان از ۲ میلی متر کوچکتر است) بافت خاک را تشکیل می دهد درشت و سبک به خاک شنی و ریز و سنگین به خاک رسی اطلاق می شود.

خاک لوم (loam) ما بین این دو نوع و دارای مخلوط مناسبی از شن و سیلت و رس است. خاک های شنی سریع تر از خاک های دیگر خشک و گرم می شوند و راحت تر قابل شخم زدن هستند. خاک های رسی آب بیشتری را در خود نگه می دارند و از بقیه خاک ها دیرتر خشک و گرم می شوند و از همه سخت تر قابل شخم زدن می باشند.

خاک های لوم وضعیتی متوسط دارند یعنی قابلیت نگهداری آب در آنها خوب است و نسبتاً خوب شخم زده می شوند.که بهترین نوع خاک در کشاورزی خاک لوم میباشد.درنتیجه شناخت نوع بافت خاک در کشاورزی اهمیت ویژه ای دارد.

مثلث بافت خاک مثلثی است متساوی الاضلاع که هر ضلع آن مربوط به ۳ عنصر اصلی هر خاک یعنی ماسه، سیلت و رس است.

تعریف بافت خاک : یکی از ویژگی‌های فیزیکی خاک بافت آن است. اندازه نسبی ذرات خاک را اصطلاحاً بافت خاک گویند که حاکی از ریزی و درشتی خاک می باشد. به عبارت دیگر مقدار نسبی شن و سیلت و رس که ذرات کوچکتر از سنگریزه می باشد ( قطرشان از ۲ میلی متر کوچکتر است) بافت خاک را تشکیل می دهد درشت و سبک به خاک شنی و ریز و سنگین به خاک رسی اطلاق می شود.

خاک لوم (loam) ما بین این دو نوع و دارای مخلوط مناسبی از شن و سیلت و رس است. خاک های شنی سریع تر از خاک های دیگر خشک و گرم می شوند و راحت تر قابل شخم زدن هستند. خاک های رسی آب بیشتری را در خود نگه می دارند و از بقیه خاک ها دیرتر خشک و گرم می شوند و از همه سخت تر قابل شخم زدن می باشند.

خاک های لوم وضعیتی متوسط دارند یعنی قابلیت نگهداری آب در آنها خوب است و نسبتاً خوب شخم زده می شوند.که بهترین نوع خاک در کشاورزی خاک لوم میباشد.درنتیجه شناخت نوع بافت خاک در کشاورزی اهمیت ویژه ای دارد.

برای اینکه بدانیم نمونه خاک در چه محدوده بافتی قرار می گیرد، اگر مقادی ۳ گروه اصلی اجزاء تشکیل دهنده خاک را شامل شن (درشت و ریز) – سیلت و رس می باشد با تجزیه مکانیکی اندازه گیری نماییم می توانیم به نوع بافت خاک پی ببریم.

بافت در خاک تا حدودی نمایشگر محیط های تشکیل آن، رژیم آبی خاک ، ظرفیت نگهداری آب در خاک، نفوذ پذیری و تخلخل (مقدار خلل و فرج خاک که به وسیله اب یا هوا اشغال می شود) و نقطه پژمردگی گیاه است.

تأثیرات بافت خاک

• سرعت نفوذ آب در خاک
• ظرفیت نگهداری و ذخیره ی آب در خاک
• سهولت و سختی عملیات شخم زدن و کشت و کار
• تهویه ی خاک
• حاصلخیزی خاک

روش استفاده از مثلث بافت خاک

در این آموزش به سه روشِ تعیین بافت خاک می پردازیم:

۱- تعیین بافت خاک به روش لمسی

نمونه خاک برداشته شده را آب اضافه می کنیم تا به صورت خمیر شود، سپس این خمیر را در کف دست مالش داده تا به صورت مفتول گردد. سپس این مفتول را بین انگشت اشاره و شصت به سمت جلو حرکت می دهیم تا در یک نقطه بر روی مفتول شکستگی ایجاد شود.

طول نوار شکسته شده را اندازه گیری می کنیم و طبق جدول زیر بافت آنرا مشخص می کنیم.

۲- روش غربال (آزمایشگاهی)

این روش را به نام روش رسوب گذاری یا تجزیه مکانیکی نیز می شناسند. در این روش ابتدا ذرات شن (Sand)، سیلت (Silt) و رس (clay) را با درصد مشخص می کنیم، سپس با استفاده از مثلث بافت خاک ، بافت دقیق آنرا پیدا می کنیم.

توجه: بعد از مشخص کردن مقدار ذرات روی اضلاع مثلث، خطوط موازی با ضلع ها می کشیم، به نحوی که در یک نقطه یکدیگر را قطع کنند. نقطه تقاطع در محدوده ای است که می توان جنس خاک را از روی مثلث بافت خاک تشخیص داد.

نحوه استفاده از مثلث بافت خاک

۳- تعیین بافت خاک به روش هیدرومتری

هیدرومتر یا چگالی سنج وسیله ای است که توسط آن می توان غلظت ذرات موجود در مایعات را تعیین نمود. و در خاکشناسی از هیدرومتر ۱۵۲H-62 برای تعیین بافت خاک استفاده می گردد.روش هیدرومتری مشابه روش پیپت است. اساس آن اندازه‌ گیری چگالی سوسپانسیون خاک و آب است که به تدریج بر اثر رسوب مواد کاهش پیدا کرده و هیدرومتر بیشتر در مایع فرو می‌رود

انواع بافت خاک

۱- شنی (sand) : حداقل مقدار شن ۸۵ درصد و مجموع و ۵/۱ برابر ذرات رس کمتر از ۱۵ درصد می باشد.

۲- شنی – لومی (loamy – sand) : شن بین ۷۰ تا ۹۰ درصد و مجموع سیلت و ۵/۱ برابر ذرات رس بیش از ۱۵ درصد و مقدار رس از ۳۰ درصد کمتر می باشد.

۳- لومی – شنی (sandy – loam) : رس کمتر از ۲۰ درصد یا مجموع درصد سیلت و دو برابر مقدار رس از ۳۰ درصد بیشتر می باشد. خاک هایی که مقدار شن آنها بین ۲۴ تا ۵۲ درصد باشد و مقدار رس شان کمتر از ۷ درصد و سیلت شان نیز کمتر از ۵۰ درصد است خاک لومی و شنی نامیده می شوند.

۴- (loam) لوم : مقدار رس بین ۷ تا ۲۷ درصد و سیلت ۲۸ تا ۵۰ درصد و شن کمتر از ۵۲ درصد است.

۵- لومی – سیلتی (silt – loam) : مقدار سیلت بیش از ۵۰ درصد و رس بین ۱۲ تا ۲۷ درصد بوده و یا مقدار سیلت بین ۵۰ تا ۸۰ درصد نوسان داشته و مقدار رس نیز کمتر از ۱۲ درصد است.

۶- سیلت (silt) مقدار سیلت کمتر از ۸۰ درصد و مقدار رس کمتر از ۱۲ درصد است.

۷- لوم رسی – شنی (sandy – clay – loam) : اینکه ۲۰ تا ۳۵ درصد رس داشته و مقدار سیلت آن ۲۸ درصد کمتر و شن آن نیز بیش از ۴۵ درصد می باشد.

۸- لومی ورسی (clam –loam) مقدار رس تا ۲۷ تا ۴۰ درصد و مقدار لوم کمتر از ۲۰ درصد تا ۴۵ درصد در نوسان است.

۹- لوم رسی – سیلتی (silty – clam – loam) مقدار رس ۲۷ تا ۴۰ درصد و مقدار شن نیز از ۲۰ درصد کمتر است.

۱۰- رسی و شنی (sandy – clay) مقدار رس و شن آن از ۳۵ تا ۴۵ درصد بیشتر است.

۱۱- رسی و سیلتی (silty – clay) مقدار هر یک از رس و سیلت آن به ترتیب بیش از ۴۰ درصد است

۱۲- رسی (clay) مقدار رس بیش از ۴۰ درصد و مقدار شن و سیلت آن به ترتیب از ۴۵ تا ۴۰ درصد کمتر است.

نرم افزار تعیین بافت خاک

texture Autolookup یا TAl نرم افزاری رایگان و با کارایی آسان جهت  تعیین کلاس بافت خاک میباشد . از این پس به جای تشخیص بافت با استفاده از مثلث خاک میتوانید از این نرم افزار استفاده کنید.

توانایی های این نرم افزار :

۱- تشخیص سریع و بسیار دقیق بافت خاک

۲- کارایی آسان

۳- بصورت رایگان در دسترس عموم قرار گرفته است

۴- تشخیص بافتهایی که نقاط بدست آمده آنها در بین خطوط دو بافت قرار میگیرد

۵- حجم کم و نصب آسان

دانلود نرم افزار خاک شناسی TAl